ДАВДА ДА, ЗАГЬМАТДА ДА БИР ЙИМИК КЪОЧЧАКЪЛЫКЪ ГЁРСЕТГЕН

Аты данггъа чыкъгъан хасавюртлуланы арасында Ирбайхан Акаевич Акаев гёрмекли ерни тута.

Ол 1918-нчи йылда Чагъаротарда тувгъан. 1937-нчи йылда шагьарда орта школаны охуп битдире. Шо йылны октябрь айында Госбанкны Бабаюрт бёлюгюню бухгалтери гьисапда загьмат ёлун башлай. 1938-нчи йылны апрель айында Бабаюрт район Советни исполкомуну инспектору этилип бегетиле.

1938-нчи йылны сентябрь айында Ирбайхан Къызыл Армияны сыдраларына ватандаш борчун кютмеге чакъырыла. Ол 14-нчю атлы дивизияны 59-нчу атлы полкуну школасыны курсанты бола. 1939-нчу йылны сентябрь айында полк школаны битдирген Ирбайханны младший командир этип белгилей.

Уллу Ватан давну биринчи гюнлеринден тутуп немец-фашист елевчюлеге къаршы къоччакъ кюйде ябуша. Давну взводну командири гьисапда башлап, шону алда Дон, артда 2-нчи Прибалтика фронтланы составына гиреген 6-нчы гвардиячы атлы дивизияны 23-нчю атлы полкуну эскадронуну командири гьисапда, капитан чинде битдире. 1943-нчю йылны декабрь айында авур яралана ва 1945-нчи йылны март айына ерли госпитальда ята.

Фронтда гёрсетген къоччакълыгъы саялы Ирбайхан Акаев Ватан давну биринчи ва экинчи даражалы орденлери, эки Къызыл Юлдуз ордени ва Дав Къызыл Байракъ ордени, «Сталинградны къоругъаны учун», «Уллу Ватан давда Германиядан уьстюн гелгени учун» деген медаллар ва шолай дагъы да 6 медаль булан савгъатлана.

1945-нчи йылны март айында Ирбайхан загьматчыланы депутатларыны Хасавюрт район Советини исполкомуну инструктору этилип бегетиле, ол 1946-нчы йылны октябрь айы болгъанча шо къуллукъну башын тута. Сонг яш ва жагь айланышлы Ирбайхан Акаевни шагьардагъы дарман отланы ишлетеген заводну директору этип белгилей. Шо предприятиеде ол оьзюн бажарывлу ва малны хадирин билеген ёлбашчы гьисапда таныта. Заводну от тюшюп яллагъанда бузулгъан корпусун янгырта, янгы биналар къура, гележекге уллу планлар тизе. Узакъ къалмайлы, артда къалгъан ва яртысы чёкген-бузулгъан заводну ишлери алгъа багъып юрюй. Оьрдеги гьакимлер актив кюйде чалышагъан ва загьматны сюеген ёлбашчыны эс этип, огъар 1949-нчу йылны февраль айында жаваплы ишни — Хасавюрт район Советни исполкомуну председателини къуллугъун тапшура. Шо къыйынлы йылларда яш председателни алдында чечмеге тынч тюгюл кёп масъалалар токътай. Гьар гюнлюк излевлер, къаныгъывлукъ, загьматны сюегенлик Ирбайхангъа шо пуршавлукъланы енгмеге, олардан абатланып оьтмеге болушлукъ эте. Ол кёп-кёп пайдалы ишлени сиптечиси болуп арагъа чыгъа. Шону тасдыкъ этеген мисаллар да ёкъ тюгюл.

Давдан сонггъу йылларда райондагъы «Къушбар» деген сугъарыв каналны ичи бек лай басгъан болгъан. Муна шо себепден каналдан агъып гелеген сув колхозланы ва совхозланы тюрлю-тюрлю пайдалы оьсюмлюклер чачылгъан авлакъларын ва емиш бавларын сугъармакъ учун етишмей. Райисполком «Къушбарны» янгыртмагъа ва генглешдирмеге гёз алгъа тута. Тек шо чечмеге оьтесиз къыйын масъала, демек, ишчи къоллар, гьажатлы техника етишмей. Буса да Ирбайханны арбаны ярты ёлда тувармагъа хыялы ёкъ. Ол райондагъы бар-ёкъ гючню умутну бютюн этмек учун онгара. Председатель гечесин-гюнюн дегенлейин къыраман авлакъда оьтгере, ишчи халкъгъа ёлбашчылыкъ эте, ону исси аш булан заманында таъмин этивню оьзюню тергевюню тюбюнде сакълай. Шоллукъда, къыйынлы шартлагъа да, ишчилени ва техниканы етишмейгенлигине де къарамайлы, «Къушбар» деген агьамиятлы сугъарыв каналны янгыртыв белгиленген болжалдан алда бите. Натижада лай басып, оьзюнде аз сув агъагъан канал регионну юрт хозяйствосун аякъгъа турувуна болушлукъ этежек гючлю сугъарыв системагъа айлана.

Сиптечилиги ва каналны янгыртывда — ону ичин лайдан ва шолай оьзге насдан тазалайгъанда гёрсетген активлиги учун Ирбайхан Акаев Загьмат Къызыл Байракъ ордени булан савгъатлана.

1951-нчи йылда Ирбайхан КПСС-ни Хасавюрт район комитетини биринчи секретары этилип сайлана. 1953-нчю йылны ноябрь айындан башлап, 1960-нчы йылны декабрь айына ерли ол КПСС-ни бирлешген Буйнакск шагьар ва район комитетини башын тута.

1961-нчи йылда Ирбайхан Акаевни «Хасавюртовский» деген юзюмчюлюк совхозну директору этип белгилей. Ону къастлыгъы булан хозяйствону ал сыдралагъа чыгъармакъ ва загьматчылагъа онгайлыкълар болдурмакъ учун кёп иш этиле. Демек, 1966-нчы йылда совхозну заводунда 350 минг декалитр чагъыр, 155 минг декалитр коньяк спирт сакъланагъан ерлер, 350 квадрат метр пайдалы майданы булангъы лаборатория корпусу, бош шишаланы жувагъан цех, конвейер къайдада шиша-кушаны ишлетеген, бочкелеге ва цистерна-вагонлагъа чагъырны тёгеген бёлюклери булангъы бина къурула. Умуми гьисапда 500 мингден де къолай манат харж чыгъа. О заман кёп уллу акъча.

Бир заманны ичинде совхозну ишчилерини гьайы да этиле. Демек, олар учун 1965-нчи йылда 24 квартирли яшавлукъ уьй ишлене. 1966-нчы йылда буса бары да онгайлыкълар болдурулгъан ва пар булан исси этилеген шолай дагъы да эки уьй къурула ва 220 минг манат акъча харжлана.

Ирбайхан бажарывлу ёлбашчы болгъанын шулай бир мисал да гертилей. Болгариядан бютюн Совет Союзгъа юзюмню ва емишни сыгъагъан янгыз уьч (!) къурал геле, шоланы бирисин Ирбайхан Хасавюртгъа бердирте ва шону совхозну заводунда ишге сала.

1971-нчи йылда Ирбайхан Акаевни ПАТП-ни директору этип бегете. О заман автобуслар да, таксилер де бир къалкъыны тюбюнде болгъан. Сонггъа таба шо предприятие экиге бёлюне: 1 номерли ПАТП-ге автобуслар, 2 номерли ПАТП-ге буса таксилер къуршала. Оьзю 2 номерли ПАТП-ни директору болуп къалажагъын биле буса да, Ирбайхан шагьарны бир ягъасында ишленип турагъан 1 номерли ПАТП-ни къурулушуну сан янын тергевню оьзюню гьар гюнлюк борчуна айландыра.

2 номерли ПАТП-ге Ирбайхан ёлбашчылыкъ этеген вакътиде тунукъ, осал ярыкълы кабинетлери булангъы кантору болгъан, таксилеге ремонт этеген устаханасы ва заманны талапларына жавап береген иш шартлар буса болмагъан. Директор бу предприятиени де тюбюкъарадан янгыртма — янгы, эркин администрация учун бина, таксилер учун къалкъысы булангъы гараж, онгайлы устаханалар къурмагъа токъташа. Шолай этме де эте. Башгъачалай болмагъа кюй де ёкъ. Ирбайхан ярыкъ умутларын яшавгъа чыгъармайлы бир де къойгъан адам тюгюл.

Предприятиени ич ва тыш гёрюнюшю адамны гёнгюн ачагъан кюйде алышына. Тек предприятиеде янгыртыв ишлер юрюлегенин, толу загьмат тёкмеге онгайлыкълар ёкълугъун себепчи этип, транспортчулар планны толтурмайлы къойгъан бир гезик де болмагъан, ПАТП-ни коллективи план борчларын айдан айгъа, йылдан йылгъа толтуруп тургъан.

Совет гьакимиятны заманында халкъ хозяйствону оьсювюню беш йыллыкъ планы къурула эди. 10-нчу беш йыллыкъны планын (1976-1980) траспортчулар болжалдан алда — 1980-нчи йылны 28-нчи сентябрине кюте. Шону учун ПАТП-ни коллективи РСФСР-ни Автомобиль транспортуну министерлигини Гьюрметлев грамотасына лайыкълы бола. Сонг да оьтген беш йыллыкъны ичинде шо коллектив уьч керен Дагтрансуправлениеде, 2 керен РСФСР-ни Автомобиль транспортуну министерлигинде биринчи ерни ала.

1981-нчи йылны биринчи кварталында Дагтрансуправлениени предприятиелерини арасында юрюлеген социалист ярышны гьасиллерине гёре ПАТП-ге биринчи ер тийдириле, РСФСР-ни Автомобиль транспортуну министерлигинде буса о экинчи ерни ала.

Оьзю ёлбашчылыкъ этеген коллектив шулай уллу загьмат уьстюнлюклеге етишгени учун 2 номерли ПАТП-ни директору Ирбайхан Акаев Халкъланы дослугъу деген ордени булан белгилене.

Къайда загьмат тёксе де, Ирбайхан чалт ва бажарывлу кюйде ишни низамгъа сала, татывлу ва сыкълашгъан коллектив ярата, гележекге къарап, планлар къура. Ону сиптечилиги ва актив ортакъчылыгъы булан шагьардагъы кёп-кёп предприятиелер бютюнлей алышына, артда къалгъанлар алдынлы сыдралагъа чыгъа болгъан.

Давда да, загьматда да бир йимик къоччакълыкъ гёрсетген, бизин шагьарда ва районда 7 орден булан савгъатлангъан бир деген бир адам, къумукъ халкъны макътавлу уланы Ирбайхан Акаевич Акаев 1986-нчы йылда гечинген. Гьали ону атын Хасавюртну орамларыны бириси юрюте.

М. ЧЕРИВХАНОВ.

«Къумукъ тюз» №43-44. 2021 йыл.